Ασθένειες που «πληγώνουν» τον εγκέφαλο και σχετίζονται κατά κανόνα με την ηλικία, όπως το εγκεφαλικό επεισόδιο, η άνοια και η κατάθλιψη, εξουθενώνουν συχνά εκείνους που διανύουν τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής τους στερώντας τους ποιοτικά χρόνια. Υπάρχουν όμως και καλά νέα, καθώς αυξάνονται τα επιστημονικά ευρήματα που δείχνουν ότι οι νόσοι αυτές όχι μόνον δεν είναι αναπόφευκτες αλλά μπορούν να ανατραπούν σε μεγάλο βαθμό. Και σε αυτή την περίπτωση όμως, σημείο-κλειδί είναι η πρόληψη.

Μάλιστα, σε μια νέα εκτεταμένη συστηματική ανασκόπηση, οι ερευνητές του νοσοκομείου των ΗΠΑ Mass General Brigham εντόπισαν 17 τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου που σημειωτέον αποτελούν ασπίδα τόσο έναντι της εκδήλωσης εγκεφαλικού επεισοδίου όσο και έναντι της άνοιας και της κατάθλιψης.

Συνεπακόλουθα, η τροποποίηση οποιουδήποτε από αυτούς τους παράγοντες μπορεί να προσφέρει τριπλή προστασία, δεδομένου ότι αυτόματα μειώνεται ο κίνδυνος και για τις τρεις παθήσεις.

Τα πρόσφατα αυτά συμπεράσματα, που δημοσιεύθηκαν στην ιατρική επιθεώρηση «Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry», βασίζονται στη συνδυαστική ανάλυση των ευρημάτων 59 προγενέστερων μεταναλύσεων, οι οποίες δημοσιεύθηκαν μεταξύ 2000 και 2023, δημιουργώντας έναν σημαντικό οδηγό στο σύνθετο αυτό πεδίο της δημόσιας Υγείας.

Τι αυξάνει

τον κίνδυνο;

«Η μελέτη μας εντόπισε 17 τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου που μοιράζονται το εγκεφαλικό επεισόδιο, η άνοια και η κατάθλιψη, υποδεικνύοντας ότι υπάρχουν πολλά διαφορετικά βήματα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ώστε να μειώσουν τον κίνδυνο», δήλωσε ο επικεφαλής συγγραφέας Sanjula Singh, MD, PhD, MSc (Oxon), κύριος ερευνητής στο Brain Care Labs στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης (MGH) και ιδρυτικό μέλος του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης Mass General Brigham.

Υπό τις εξελίξεις αυτές οι ερευνητές δημιουργήσαν μία λίστα (βλ. γράφημα) με εκείνους τους παράγοντες που πυροδοτούν τον κίνδυνο ανάπτυξης των συγκεκριμένων ασθενειών, υπογραμμίζοντας εντούτοις πως η σειρά με την οποία αυτοί καταγράφονται είναι απολύτως τυχαία.

Τι να προσέξω περισσότερο;

Αναλυτικότερα, οι ερευνητές κατά τη διεξαγωγή της ίδιας έρευνας έψαξαν συστηματικά στην επιστημονική βιβλιογραφία για ήδη δημοσιευμένες μετα-αναλύσεις παραγόντων κινδύνου που σχετίζονται με το εγκεφαλικό επεισόδιο, την άνοια και την κατάθλιψη με έμφαση στην τρίτη ηλικία. Στη συνέχεια, συνδύασαν αυτά τα δεδομένα για να εντοπίσουν τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου (δηλαδή εκείνους που μπορούν να μεταβληθούν μέσω αλλαγής συμπεριφοράς), που μοιράζονται μεταξύ τους τουλάχιστον δύο από τις τρεις ασθένειες. Υπολόγισαν επίσης τη σχετική επίδραση κάθε παράγοντα κινδύνου στην ποιότητα ζωής και πρόωρου θανάτου. Επειτα κατέληξαν πως από τους παράγοντες κινδύνου που εντόπισαν η υψηλή αρτηριακή πίεση και η σοβαρή νεφρική νόσος είχαν τη μεγαλύτερη επίδραση στην επίπτωση και την επιβάρυνση από εγκεφαλικό επεισόδιο, άνοια και κατάθλιψη.

Αντίθετα, η σωματική δραστηριότητα και η ενασχόληση με απαιτητικές δραστηριότητες κατά τον ελεύθερο χρόνο (π.χ. παζλ ή επίλυση δύσκολων σταυρόλεξων) συνδέθηκαν με χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης των συγκεκριμένων νόσων, αν και οι ερευνητές υποψιάζονται ότι οι εν λόγω συσχετίσεις μπορεί να είναι συμπτωματικές και όχι αιτιώδεις. Γιατί να συμβαίνει αυτό; Λόγου χάρη, τα άτομα με εγκεφαλική νόσο μπορεί να είναι λιγότερο ικανά να ασχοληθούν με απαιτητικές σωματικές και γνωστικές δραστηριότητες.

Συμπερασματικά, οι επιστήμονες καταλήγουν ότι τουλάχιστον το  60% των εγκεφαλικών επεισοδίων, το 40% των περιστατικών άνοιας και το 35% των κρουσμάτων κατάθλιψης σε προχωρημένη ηλικία οφείλονται σε τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου.

«Η ιατρική φροντίδα γίνεται όλο και πιο πολύπλοκη. Αλλά τα ευρήματα αυτά μας υπενθυμίζουν ότι η πρόληψη των ασθενειών μπορεί να είναι πολύ απλή. Γιατί; Επειδή πολλές από τις πιο κοινές ασθένειες μοιράζονται τους ίδιους παράγοντες κινδύνου», σημείωσε από την πλευρά του, με αφορμή τη δημοσίευση των νέων αυτών ευρημάτων, ο Jonathan Rosand, καθηγητής Νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και ιδρυτής του Παγκόσμιου Συνασπισμού για τη Φροντίδα του Εγκεφάλου.

Πόσο ευάλωτοι είναι

οι έλληνες ασθενείς;

Οπως προκύπτει από μελέτες που έχουν διεξαχθεί εντός των συνόρων, η επίπτωση των εγκεφαλικών στη χώρα μας είναι μια από τις μεγαλύτερες της Ευρώπης με 587 περιπτώσεις ανά 100.000 κατοίκους.

Σύμφωνα, δε, με τους ειδικούς η αύξηση του επιπολασμού των εγκεφαλικών επεισοδίων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη γήρανση του πληθυσμού και τη συνεπακόλουθη αύξηση του μέσου όρου ζωής. Στη λίστα όμως με τους παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο προσθέτουν, εκτός από την ηλικία, την υπέρταση, τον διαβήτη, την υψηλή χοληστερίνη, την παχυσαρκία, το κάπνισμα, την απουσία φυσικής άσκησης και το αλκοόλ – που θέτουν σε κίνδυνο και άτομα μικρότερης ηλικίας.

Σε μείζον θέμα δημοσίας Υγείας τόσο στη χώρα μας όσο και παγκοσμίως εξελίσσεται και η άνοια – η ασθένεια που κλέβει τη μνήμη των ανθρώπων. Είναι ενδεικτικό ότι στις μέρες μας υπάρχουν 50 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν με άνοια, αριθμός που θα αυξηθεί δραματικά στο μέλλον λόγω της αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες, σημειώνουν οι επιστήμονες της Εταιρείας Alzheimer Αθηνών. Και συμπληρώνουν ότι στη χώρα μας 250.000 άνθρωποι πάσχουν από άνοια και 350.000 από ήπια νοητική διαταραχή που είναι προστάδιο της άνοιας. «Aν συνυπολογίσουμε ότι για κάθε ασθενή με άνοια επηρεάζεται σημαντικά η ζωή 2-3 φροντιστών-μελών της οικογένειας, η πάθηση αφορά άμεσα 1,5 εκατομμύριο έλληνες πολίτες», καταλήγουν.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, η κατάθλιψη αποτελεί ίσως την πιο υποεκτιμώμενη νόσο στην τρίτη ηλικία καθώς εκτιμάται ότι αρκετά άτομα παραμένουν αδιάγνωστα. O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) υπολογίζει ότι περίπου το 14% των ενηλίκων ηλικίας 60 ετών και άνω ζουν με κάποια ψυχική διαταραχή – με την κατάθλιψη και το άγχος να είναι οι πιο διαδεδομένες. Και προειδοποιεί ότι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική αναπηρία και μειωμένη ποιότητα ζωής, ιδίως όταν συνδυάζεται με προβλήματα σωματικής υγείας.